«جوان» راهکار‌های تقویت شعر و ادب فارسی را در گفت‌وگو با یاسر موحد‌فرد دبیرکل بنیاد فردوسی بررسی کرد: حمایت هیجانی از شعر و ادب فارسی راه به جایی نمی‌برد

تیتر نخست «جوان»

گفت‌وگو با: یاسر موحدفرد

خبرنگار: مصطفی شاه‌کرمی

۲۷ شهریور ماه ۱۴۰۲

امروز سال‌روز درگذشت استاد محمد‌حسین شهریار، شاعر معاصر ایرانی است که به نام روز ملی شعر و ادب پارسی ثبت شده‌ است. زبان و ادبیات فارسی به عنوان دومین زبان جهان اسلام و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی با هزاران آثار سترگ بوده‌است.

این ظرفیت عظیم با وجود حوادث و رویداد‌ها و جنگ‌های بسیار، توانسته‌ است؛ هم‌چنان، چون میراثی گرانبها و بی‌نظیر مایه فخر ایرانیان باشد.

«جوان» به بهانه این روز در گفت‌وگو با یاسر موحد‌فرد، دبیرکل بنیاد فردوسی که یک مجموعه مردم‌نهاد محسوب می‌شود، راهکار‌های تقویت زبان و ادبیات فارسی و الزام‌ها و رهیافت‌های اثر‌گذار در تقویت زبان و شعر فارسی در جامعه و حوزه تمدنی این میراث بزرگ را مورد بررسی قرار داده‌ است.

ارزیابی شما از سطح و دامنه نفوذ زبان و شعر فارسی در زندگی مردم و جامعه امروز کشورمان چیست؟

چون بسیاری معتقدند که شعر و ادب فارسی بین لایه‌های مختلف جامعه و رسانه‌ها و نیز قشر جوان و نوجوان با کم‌توجهی و بی‌مهری مواجه است.

باید نسبت به فرهنگ، شعر و ادبیات نگاه جامع‌تر و کلی‌تری داشته‌باشیم. با توجه به نگره‌های فلسفی تاریخ تمدن جهان به ویژه کشورمان ایران، گام نخست تمدن با شعر و ادب و هنر همراه بوده‌است که حتی جنبه‌های اسطوره‌ای تاریخ تمدن در جهان در گام نخست نمود بیشتری پیدا کرده که شعر و ادب را در دسته‌بندی فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی جزئی از هنر قلمداد می‌کنند.

به هر روی ایرانی‌ها در روزگار گوناگون شعر و ادب و هنر را در زندگی روزمره‌شان آمیخته در همدیگر استفاده می‌کردند. اگر ما بخواهیم نسل‌های کنونی را بررسی کنیم، بله می‌شود گفت که نسل یک سده پیش از ما نگاه‌شان به شعر و ادب کاربردی‌تر از نسل فعلی بوده‌است. چون نگاه‌شان نسبت به جهان و فلسفه و زندگی اخلاقی‌تر از زندگی کنونی بوده‌است. فلسفه زندگی مدرن امروز جهان بر پایه مادیات و ثروت‌اندوزی بنیان گذاشته شده‌ است که جنبه‌های اخلاقی در آن به هر روی کمرنگ‌تر است. اگر ما جنبه اخلاقی، عرفانی و فلسفی و ادبی را در یک دسته‌بندی قرار بدهیم، خواهیم دید که آن آموزه‌هایی که در گام‌های گوناگون عرض کردم، در دنیای مدرن این سه مرحله در حال رنگ باختن است.

برای جلوگیری یا کند کردن چنین روند ناخوشایندی چه باید کرد؟

واقعیت این است که برای کند کردن چنین مسأله‌ای باید ارزش‌های کاربردی شعر و ادب پارسی را به ویژه برای نسل کودک، نوجوان و جوان خودمان آشکارتر بیان بکنیم.

آیا شاهد مثال یا نمونه عملیاتی در‌ذهن دارید؟

امروزه در جریان جنبه‌های تبلیغی دنیای مدرن از عناصر شعر و ادب و تاریخ تمدن حتی دیگر کشور‌ها به سود خودشان بهره می‌برند. الان بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا از نماد‌هایی که در شعر و ادبیات و تاریخ تمدنی ایران وجود دارند، بهره می‌گیرند و مثلاً به عنوان نمونه یک محصول یا خودروی گرانقیمت تولید می‌کنند و حتی آن نام و برندی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجه ساده‌سازی شده از یک نماد ایرانی یا دیگر تمدن‌های جهانی است. وقتی ما کاربرد شعر و ادب را آموزش بدهیم به این رهیافت نزدیک می‌شویم. اقدامی که خوشبختانه طی دو دهه اخیر بنیاد فردوسی در آن فعالیت می‌کند و از افراد خردسال تا جوان ۱۸ ساله را در دوره‌های دانشگاهی هنر‌های شاهنامه‌ای آموزش می‌دهیم و از ۱۸ سال به بالا را بر پایه هنر و آثار پژوهشی که دوستان می‌توانند تولید بکنند به صورت کاربردی مورد استفاده قرار می‌دهیم. به عنوان نمونه یک کد رشته‌ای را با همکاری دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشگاه پیام‌نور برنامه‌ریزی کردیم که یک رشته کاربردی است به نام مجری‌گری، ویراستاری و خبرنگاری بر پایه شعر و ادب پارسی.

وقتی شما یک جوان یا شخصی از بین نسل جدید می‌بینید که در نوشتار و مقاله‌نویسی، کتاب‌نویسی و حتی خبری که می‌خواهد تولید کند یا فعالیت‌اش در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند از مفاهیم و آموزه‌های شعر و ادب فارسی استفاده بکند، قطعاً بهره‌گیری شعر و ادب فارسی در آن فرد و مخاطبانش نهادینه می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید رهبر معظم انقلاب همواره در رابطه با لزوم تقویت زبان و ادبیات‌فارسی و بازگشت به عصر شکوفایی این زبان که روزگاری زبان علمی دنیا بوده، تأکیدهای زیادی دارند به نظر شما رسیدن به چنین افقی چگونه دست‌یافتنی می‌شود؟

واقعیت این است که دیگر کشور‌های دنیا هم مثل ما برای زبان و ادب کشورشان نگرانی‌هایی دارند که در راستای برطرف کردن مشکل‌ها و هم‌چنین تقویت زبان ملی‌شان برنامه‌ریزی‌های راهبردی و عملیاتی را طراحی می‌کنند که با بودجه‌ریزی مناسب و حمایت‌های لازم در کنار تقویت دیپلماسی فرهنگی توفیقاتی را کسب کرده و می‌کنند. متأسفانه یکی از ایرادهای اساسی که الان وجود دارد، این است که ما تا همین چند سال پیش در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا کرسی‌های زبان فارسی داشتیم که متأسفانه آرام آرام با ورود رقبای دیگر و البته کم‌توجهی مسئولان به زبان و ادبیات فارسی از دست رفتند و جای خودشان را به زبان‌های دیگر دادند. در واقع رسیدن به روزگار شکوفایی زبان و ادبیات پارسی نیازمند هم‌افزایی همه دستگاه‌ها و به خصوص توجه و تمرکز دولت و مجلس و دستگاه‌های حاکمیتی روی این مهم است تا با برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن بودجه‌های قابل‌قبول ضمن حمایت از سازمان‌های مردم نهاد علاقه‌مند به زبان فارسی عرصه را برای فعالیت‌های گسترده‌تر و علمی‌تر آن‌ها فراهم کنند وگرنه به صرف تولید و ساختن چند برنامه تلویزیونی یا حمایت‌های هیجانی که بعد از تأکیدهای رهبر انقلاب درباره زبان فارسی به راه می‌افتد نمی‌توانیم به شکوفایی و بالندگی مجدد زبان و ادب فارسی امیدوارم باشیم.

اگر چه ما در بنیاد فردوسی سعی می‌کنیم بر اساس رویکرد اصلی ایجاد و تأسیس آن، با برپایی همایش‌ها و برنامه‌های مختلف و هم‌چنین پیگیری یک‌سری مصوبه‌هایی در این مسیر حرکت کنیم ولی واقعیت این است که بدون حمایت دولت و دستگاه‌های حاکمیتی مثل شهرداری (با توجه به وظایف قانونی که در این زمینه دارند) نباید منتظر اتفاق خاصی باشیم؛ هم‌چنان که دیگر کشور‌های دنیا برای تقویت زبان و ادبیات‌شان کار‌های مهم داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام می‌دهند؛

اگرچه آن‌ها ظرفیت‌های سترگی مانند سعدی، حافظ، مولوی، فردوسی، خیام و شهریار و آثاری مثل شاهنامه ندارند.